Prof. dr hab. Leszek Szerszeń (1928-2019)
Urodził się 8 sierpnia 1928 r. w Zawadzie (woj. rzeszowskie), a gimnazjum i liceum ogólnokształcące ukończył w pobliskich Ropczycach. Studia wyższe rozpoczął jako student Wydziału Rolniczego Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu, a ukończył w 1954 roku jako absolwent Wyższej Szkoły Rolniczej. W 1955 roku otrzymał stanowisko asystenta w Katedrze Gleboznawstwa, gdzie został włączony w prace glebowo-kartograficzne pod kierunkiem prof. Jana Tomaszewskiego, który stał dla niego wzorcem profesora jako badacza i człowieka.
W 1959 roku, w ramach Międzynarodowego Roku Geofizycznego, wziął udział w wyprawie naukowej na Spitsbergen, podczas której zgromadził obserwacje i materiały do rozprawy doktorskiej „Studia nad glebami strefy klimatu arktycznego na przykładzie południowo-zachodniego Spitsbergenu” obronionej w 1962 roku. W czasie tej wyprawy zawiązana została wieloletnia współpraca prof. L. Szerszenia z prof. Alfredem Jahnem oraz środowiskiem geomorfologów z Uniwersytetu Wrocławskiego. Na Spitsbergen prof. szerszeń powrócił jeszcze raz, a jego śladem podążyło wielu innych gleboznawców z Polski, w tym także z Akademii Rolniczej we Wrocławiu. W połowie lat 60-tych L. Szerszeń współtworzył mapę glebową dla Karkonoskiego Parku Narodowego. Prawdopodobnie wtedy wykrystalizowała się idea, by syntetycznie ująć zagadnienia genezy i przestrzennego zróżnicowania gleb Spitsbergenu i Sudetów, czego efektem była rozprawa „Wpływ czynników bioklimatycznych na procesy zachodzące w glebach Sudetów i Spitsbergenu”, na której podstawie uzyskał w 1972 roku stopień doktora habilitowanego. Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał 10 lat później, a profesora zwyczajnego – w 1991 roku.
W latach 70-tych i 80-tych prof. L. Szerszeń w większym stopniu zaangażował się w obserwacje wpływu zakładów przemysłowych na środowisko glebowe, szczególnie w rejonie oddziaływania hutnictwa miedzi w regionie legnickim. Zainicjowany w 1971 roku wspólnie z prof. Eligiuszem Roszykiem monitoring zanieczyszczenia gleb na stałych powierzchniach obserwacyjnych wokół HM Głogów jest kontynuowany do dnia dzisiejszego, będąc prawdopodobnie najdłuższą taką serią obserwacji w Polsce i Środkowej Europie. W późniejszych latach współtworzył podobne sieci monitoringowe wokół HM Legnica i składowiska odpadów po flotacji rud miedzi Żelazny Most, dostarczając bardzo cennych materiałów do oceny rzeczywistego wpływu tych obiektów na warunki produkcji rolniczej i leśnej w regionie. Po pojawieniu się pierwszych symptomów tzw. klęski ekologicznej w Sudetach, wspólnie z prof. J. Borkowskim dostarczył pierwszych doniesień na temat aktualnego chemizmu gleb Karkonoszy. W późniejszych latach zmiany właściwości gleb Karkonoszy, Gór Izerskich i innych pasm Sudetów spowodowane klęską ekologiczną były przedmiotem wnikliwych badań prowadzonych przez pracowników Instytutu Gleboznawstwa. W orbicie zainteresowań prof. Leszka Szerszenia była również tematyka genezy gleb i ich mineralogii, rozwijana przez profesorów Jana Borkowskiego, Stanisława Laskowskiego, Adama Bogdę i Tadeusza Chodaka, tworzących grono jego najbliższych współpracowników. Ostatnim dużym projektem koordynowanym przez prof. L. Szerszenia były badania nad skutkami wielkiej powodzi z 1997 roku.
Podczas III Międzynarodowego Kongresu Mikromorfologii Gleb (1969). Od lewej: L. Szerszeń, M. Czyrek., M. Licznar, St. Laskowski, J. Drozd
Prof. Leszek Szerszeń czy jako pionier polskich polarnych badań gleboznawczych, czy propagator bioklimatycznego ujęcia genezy i przestrzennego zróżnicowania gleb, czy też jeden z prekursorów badań nad zjawiskami chemicznej degradacji gleb był bardzo ceniony w środowisku naukowym. Był też człowiekiem powszechnie lubianym, ze względu na pogodne i towarzyskie usposobienie. Słynne są rozliczne Jego anegdoty i bon moty. Wielokrotnie był mediatorem w sytuacjach konfliktowych w różnych gremiach. Był pomysłodawcą wielu inicjatyw badawczych i integrujących środowisko naukowe. Warto wymienić choćby cykliczne konferencje Geoekologiczne Problemy Karkonoszy, współcześnie realizowane jako sympozja międzynarodowe, oraz cykl konferencji Degradacja i Ochrona Środowiska Glebowego, obecnie organizowane przez prof. Janinę Kaniuczak z Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Prof. L. Szerszeń zaczynał w 1955 roku jako asystent u prof. Tomaszewskiego, a 30 lat później, w latach 1987-1993, został dyrektorem Instytutu Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego. Przez wiele lat był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego oraz Polskiego Klubu Polarnego. Z funkcji, które pełnił, bardzo cenił sobie członkostwo w Radzie Naukowej Karkonoskiego Parku Narodowego i był dumny z pełnienia funkcji Przewodniczącego tej rady.
Podczas Międzynarodowego Kongresu Gleboznawczego w Moskwie (1974). Od prawej: A. Bogda, T. Chodak, L. Szerszeń
Prof. Leszek Szerszeń był też lubianym nauczycielem akademickim, choć egzaminy u Niego, szczególnie ustne, nie należały do najłatwiejszych. Bardzo lubił wyjazdy terenowe z różnych przedmiotów i właśnie te wyjazdy najbardziej zapadały studentom w pamięć. Szczególnym sentymentem darzył kierunek geodezyjny. Wyjazdy na kilkudniowe ćwiczenia terenowe z geodetami obrosły legendami, a zaproszenie do uczestnictwa w tych zajęciach było wyróżnieniem dla nas, jego młodszych współpracowników. Do profesora Szerszenia zawsze garnęli się magistranci, których wypromował ponad 100. Prof. Szerszeń bardzo angażował się i wspierał kariery zawodowe młodszych współpracowników z Instytutu oraz innych ośrodków w Polsce. Nieustannie powtarzał, że nie należy mnożyć barier i wstrzymywać, lecz odwrotnie, należy przyspieszać awanse młodych naukowców.
Zmarł 2 listopada 2019 roku, pochowany został na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu.
Cezary Kabała
